Nederigheid en aandachtigheid in het gebed

Een dienaar kan het dichtst bij zijn Heer komen wanneer hij zichzelf prosterneert (neerwerpt) in gebed. .

Nederigheid en aandachtigheid in het gebed (khoeshoe’) vormen de essentie van het gebed en betreffen diepe concentratie en volledige nederigheid ten aanzien van Allah, waarbij je diepe concentratie en begrip van de qur’anverzen en smeekbeden zoekt in het gebed.

Als één van de meest verdienstelijke daden van aanbidding, beschouwt Allah ﷻ khoeshoe’ als een eigenschap van de gelovige: “De gelovigen welslagen zeker. Degenen die nederig zijn tijdens hun salaat.” (Soera al Moe’minoen 23:1-2)

Degenen die khoeshoe’ in acht nemen tijdens hun gebed zullen de zoetheid van aanbidding en geloof ervaren. Vandaar de uitspraak van de Profeet r: “Het gebed is de bron van mijn grootste vreugde.”(Sunan An Nasaa’i: 3940)

Je kunt khoeshoe’ in het gebed op de volgende manieren in acht te nemen:

Er zijn een aantal middelen die deze staat van nederigheid en aandachtigheid helpen ontwikkelen, waaronder de volgende:

1. Benodigde voorbereidingen treffen op het gebed

Dit kan gedaan worden door vroeg naar de moskee te gaan (voor mannen), aanbevolen daden te verrichten die eraan vooraf dienen te gaan, gepaste en mooie kleding dragen en op een nederige en waardige manier naar de moskee te lopen.

2. Afleiding vermijden

Je dient niet in gebed te gaan wanneer er afleidingen zijn die het gebed zeker zullen verstoren, zoals bijvoorbeeld: foto’s, lawaai, de aandrang om je behoefte te doen of honger of dorst nadat eten is uitgeserveerd. Door dergelijke afleiding te vermijden, ontwikkel je een ontspannen geest en zorg je ervoor dat je de weg vereffend voor een betere concentratie in deze grootse daad van aanbidding die staat te beginnen.

3. Toema’niena

Toema’niena kent geen equivalent in het Nederlands, maar het betekent in het algemeen dat je haast vermijdt en dat je niet van houding verandert voordat op zijn minst de tijd verstreken is die de botten nodig hadden om op hun plek te geraken. De Profeet r verrichtte nooit zijn gebed op gehaaste wijze. Hij verrichtte alle gebedshoudingen en –bewegingen op perfecte wijze en veranderde nooit van houding voordat op zijn minst de tijd verstreken was die de botten nodig hadden om op hun plek te geraken. Hij gebood de metgezellen die hun gebed haastig verrichtten ook om hun tijd te nemen in het gebed om alle houdingen en bewegingen volledig uit te voeren. Hij hield er niet van wanneer zij zich haastten en vergeleek het haastige gebed met het pikken van de kraaien.

Hij zei eens tegen zijn metgezellen: “De ergste dief is degene die steelt van zijn gebed.”Ze vroegen hem: “hoe kan iemand van zijn gebed stelen?” Hij antwoordde: “door de buigingen en prosternaties ervan niet volledig en behoorlijk te verrichten.” (Musnad Ahmad: 22642)

Degenen die zich haasten in hun gebed kunnen het onmogelijk verrichten met diepe concentratie en volledige nederigheid voor Allah de Almachtige, want haast beïnvloedt ongetwijfeld aandachtigheid en nederigheid in het gebed.

4. De grootsheid van Allah overdenken

We moeten de grootsheid van de Schepper overdenken en Zijn perfectie en onze eigen zwaktes en tekortkomingen erkennen. Degenen die de grootsheid van Allah overdenken kunnen niet anders dan concluderen dat zij zelf erg nietig zijn in vergelijking met Hem. Dit vergroot hun eerbied voor Allah en zorgt ervoor dat zij Allah nederig aanroepen en Hem in alle ernst om alle zaken vragen. We moeten ons ook herinneren aan de eeuwige gelukzaligheid die Allah ﷻ voor de gehoorzame gelovigen heeft voorbereid en aan de strenge bestraffing die hij voor de ongelovigen heeft voorbereid. We moeten ook denken aan de dag waarop we voor Allah zullen staan om beoordeeld te worden.

Allah ﷻ vermeldt in de Qur’an dat degenen die dit doen zeker degenen zullen zijn die Hem zullen ontmoeten: “Vraag om hulp door geduld en gebed. Dit is heel zwaar, behalve voor de nederigen. Zij zijn degenen die ervan overtuigd zijn hun Heer te ontmoeten en uiteindelijk tot Hem terug te keren.” (Soera al Baqara 2:45-46)

Hoe meer we ons er bewust van zijn dat Allah ons kan horen, ons voorzieningen kan schenken en onze gebeden kan verhoren, des te meer zullen we nederigheid ontwikkelen en de grootsheid van Allah overdenken.

5. Qur’anverzen en smeekgebeden overpeinzen en er gehoor aan geven.

De Qur’an werd geopenbaard om over na gedacht te worden. Zoals de Qur’an stelt: “Dit is een boek dat Wij aan jou hebben geopenbaard, gezegend, opdat zij [mensen met verstand] nadenken over zijn verzen en zich deze ter harte nemen.” (Soera Saad 38:29) Dit kan onmogelijk bereikt worden zonder de betekenis van de smeekbeden en Qur’anverzen te begrijpen die je tijdens je gebed uitspreekt. Overpeinzing van de betekenis van wat je reciteert maar ook van je eigen toestand, zal ongetwijfeld je concentratie en nederigheid doen toenemen en soms zelfs voor tranen of extase zorgen. Dergelijke emotionele effecten worden duidelijk met elk vers dat je leest. Zoals de Qur’an stelt: “En degenen die, wanneer zij door de boodschappen van hun Heer worden gewaarschuwd, daarbij niet verdoofd en verblind neervallen.” (Soera a Foerqaan 25:73)

Het vrijdagsgebed (Salaat al Jumu’ah)

Moslims dienen aandachtig naar de vrijdagspreek te luisteren en moeten zich niet bezighouden met zaken die hen er zeker van zullen afleiden.

Het vrijdagsgebed (salaat al jumu’ah) is een religieuze plicht die de plaats inneemt van het middaggebed (salaat al dhuhr) op vrijdag. Het is één van de meest verheven islamitische rituelen en één van de bevestigde verplichte handelingen. Wekelijks verzamelen de moslims zich op deze dag om te luisteren naar de preek die de imam geeft, waarna hij het vrijdagsgebed leidt.

Deugden van de vrijdag

Vrijdag is de beste en meest verheven dag van de week, omdat Allah ﷻ deze dag boven de andere dagen verheven heeft met een aantal deugden, waaronder de volgende:

• Allah ﷻ heeft deze dag specifiek voor de moslims gekozen, zoals de Profeet r heeft gezegd: “Allah heeft degenen die voor ons kwamen van de vrijdag weggeleid. De joden hadden de zaterdag en de christenen hadden de zondag. Vervolgens bracht Allah ons en leidde hij ons naar de vrijdag.” (Sahieh Muslim: 856)
• Allah creëerde Adam op deze dag en op deze dag zal ook de Dag des Oordeels plaatsvinden. Zoals de Profeet r zei: “Vrijdag is de beste dag waarop de zon opkomt. Op deze dag is Adam geschapen. Op deze dag werd hij toegelaten tot het paradijs en werd hij er uit verwijderd. De Dag des Oordeels zal ook plaatsvinden op vrijdag.” (Sahieh Muslim: 854)

Wie dient het vrijdagsgebed te verrichten?

Het vrijdagsgebed is een religieuze plicht voor degenen die onder de volgende voorwaarden vallen:

1. Het is verplicht voor mannen. Vrouwen hoeven het vrijdagsgebed niet te verrichten.
2. Ze dienen juridisch toerekeningsvatbaar (moekallaf) te zijn met betrekking tot hun handelingen. Het is geen verplichting voor mensen met een psychische stoornis, mensen met een verstandelijke beperking of voor kinderen die nog niet de puberteit hebben bereikt.
3. Ze dienen ingezetenen te zijn. Het is geen verplichting voor reizigers of voor degenen die op het platteland wonen, buiten de stads- of dorpsgrenzen.

Het vrijdagsgebed: manier en regelgeving

1. het is aanbevolen voor een moslim om een ritueel bad (ghoesl) te nemen, om leuke en schone kleren te dragen en om vroeg op weg naar de moskee te gaan.
2. Moslims verzamelen zich in de moskee. De imam betreedt het preekgestoelte (minbar), richt zich tot de gelovigen en geeft de preek (khoetbah). Deze bestaat meestal uit twee delen, waartussen hij kort gaat zitten. In deze preek herinnert hij moslims eraan dat ze zich bewust van Allah moeten zijn, voorziet hij hen van advies, preekt hij tot hen en reciteert hij verzen uit de Qur’an.
3. Moslims dienen aandachtig te luisteren naar de khoetbah. Het is niet toegestaan om te praten, of iets anders te doen dat wegneemt van het nut van de preek, zelfs al is het slechts frutselen aan het tapijt, of met wat steentjes of zand.
4. De imam komt vervolgens van het preekgestoelte af en neemt zijn positie in om het gebed van twee raka’at te leiden, waarbij hij hardop Qur’an reciteert.
5. Het vrijdagsgebed kan slechts verricht worden als er een specifiek aantal mensen aanwezig is. Als iemand het gebed mist vanwege een geldige reden, dan kan je het niet meer inhalen. Wanneer je dit gebed alleen verricht, zal het niet geldig zijn. In plaats hiervan dien je dan het dagelijkse middaggebed te verrichten (salaat al dhuhr).
6. Als je de moskee te laat binnenkomt en aansluit bij de imam met minder dan één gebedseenheid (raka’a) te gaan, dan dien je het gebed vol te maken als salaat al dhuhr nadat de imam heeft afgesloten.
7. Degenen die vrijgesteld zijn van het vrijdagsgebed, zoals vrouwen en reizigers, hoeven niet het middaggebed (salaat al dhuhr) te verrichten als zij het vrijdagsgebed in de moskee hebben verricht.

Degenen die niet vrijgesteld zijn van het vrijdagsgebed

Islam benadrukt dat moslims die niet vrijgesteld zijn van het vrijdagsgebed dit gebed dienen te verrichten en waarschuwt hen zich niet bezig te houden met wereldse zaken: “O jullie die geloven, wanneer wordt opgeroepen tot de salaat [het vrijdagsgebed], haast jullie dan naar het gedenken van Allah en laat de handel achter. Dat is beter voor jullie, indien jullie het beseffen.” (Soera al Jumu’ah: 62:9)

Islam waarschuwt ook dat Allah de harten zal verzegelen van degenen die het missen zonder geldige reden. Zoals de Profeet r zei: “Allah zal de harten verzegelen van degenen die drie vrijdaggebeden achter elkaar missen uit onachtzaamheid en zonder excuus.” (Sunan Abu Dawud: 1052 en Musnad Ahmad: 15498). Dit betekent dat Hij hun harten zal bedekken en onwetendheid erin zal plaatsen, net als in de harten van de hypocrieten en van de ongehoorzame mensen.

Een excuus dat als oprecht geldig wordt beschouwd voor het missen van het vrijdagsgebed is wanneer er ongewoon grote ontberingen plaatsvinden, wanneer het je gezondheid serieus zal schaden of wanneer het sterk nadelig voor je levensonderhoud zou zijn.

Kan een baan waarbij je verplicht wordt om tijdens het vrijdagsgebed te werken, worden beschouwd als een geldig excuus om dit gebed te missen?

“Zeg: ‘wat zich bij Allah bevindt, is beter dan vermaak en handel.” (Soera al Jumu’ah 62:11)

In het algemeen geldt dat een baan waarbij je verplicht wordt om tijdens het vrijdagsgebed te werken, geen geldig excuus is om het vrijdagsgebed te missen. Allah ﷻ gebiedt ons namelijk om onze wereldse bezigheden achterwege te laten wanneer we worden opgeroepen tot het vrijdagsgebed: “O jullie die geloven, wanneer wordt opgeroepen tot de salaat [het vrijdagsgebed], haast jullie dan naar het gedenken van Allah en laat de handel achter.” (Soera al Jumu’ah: 62:9) Een moslim dient daarom werk te vinden dat hem niet zal verhinderen om zijn religieuze verplichtingen na te komen, zelfs als dit soort werk minder betaalt.

De Qur’an stelt ook: “En wie zich bewust is van Allah, voor hem bereidt Allah een uitweg. En Hij voorziet hem [van onderhoud] vanwaar hij er niet op rekent. En wie in Allah zijn vertrouwen stelt, voor hem is Hij toereikend.” (Soera at Talaaq 65:2-3)

Het reizigersgebed

• Wanneer een reiziger van de ene naar de andere plaats reist of gedurende een tijdelijke verblijf dat minder dat minder dan vier dagen is, mag een reiziger de gebeden van vier raka’at inkorten tot twee. Dan verricht je dus twee gebedseenheden (raka’at) in plaats van vier voor het middaggebed (dhuhr), het namiddaggebed (‘asr) en het late avondgebed (‘ishaa’), tenzij je achter een plaatselijke imam bidt want dan dien je deze te volgen.

• Je mag de vrijwillige gebeden achterwege laten die je regelmatig rond de verplichte gebeden (as-sunan ar-rawaatib) verricht, met uitzondering van het vrijwillig gebed van fajr.
• Je mag het middaggebed (dhuhr) en het namiddaggebed (‘asr) combineren, zo ook het gebed van de zonsondergang (maghrib) en van de late avond (‘ishaa’), op de tijd van elk van deze gebeden. Dit dient om de lasten van het reizen te verlichten.

Het gebed van de zieke

Een moslim dient de verplichte gebeden onder alle omstandigheden te verrichten, wanneer hij volledig bij bewustzijn is en in bezit van zijn verstandelijke vermogens is. Islam houdt echter wel rekening met de verschillende situaties waarin de mens zich bevindt en de bijzondere noodzakelijkheden die daarbij komen kijken. Vandaar dat er regelgeving is met betrekking tot zieke mensen.

Ter verduidelijking:

• Als je te ziek bent om te staan of wanneer het staan het herstel vertraagt, is het toegestaan om het gebed zittend te verrichten. Als dit onmogelijk is, dan kan je het liggend op je zij verrichten. De Profeet r zei: “Bidt staande. Als je dit niet kunt doen, bid dan zittend. Als je dit ook niet kunt doen, bid dan op je zij.” (Sahieh al Bukhari: 1066)

• Als je niet kunt buigen of prosterneren, dan mag je naar voren leunen zover als binnen je vermogen ligt.
• Als je niet op de vloer kunt zitten, mag je op een stoel of iets soortgelijks zitten.
• Als je geen woedoe’ kunt verrichten voor elk gebed vanwege je ziekte, dan mag je het middaggebed (dhuhr) en het namiddaggebed (‘Asr) combineren, zo ook het gebed van de zonsondergang (maghrib) en het late avondgebed (‘ishaa’).
• Als je geen water kunt gebruiken vanwege je ziekte, dan mag in plaats van woedoe’ tayammoem verrichten (de droge rituele reiniging) en vervolgens het gebed verrichten.